کسب و کار خانوادگی به نوعی از کسب و کار اتلاق می‌شود که تاسیس و مدیریت آن به دست اعضای یک خانواده صورت می‌گیرد. در کسب و کارهایی از این دست، ارزش ها و اصول خانوادگی نقش پررنگی ایفا می‌کنند و غالبا تصمیمات مهم و کلیدی توسط اعضای خانواده اتخاذ می‌گردد. در شرکت‌هایی که اینگونه تاسیس و مدیریت می‌شوند، بدلیل وابستگی‌های عاطفی و ارتباطات خانوادگی میان اعضای شرکت، تعهد و همبستگی بالایی وجود دارد. می‌توان گفت رساندن یک کسب و کار خانوادگی به موفقیت به دست اعضای خانواده، یکی از لذت‌بخش‌ترین بخش‌های داشتن یک کسب و کار خانوادگی است. اما با این وجود، باید به چالش های کسب و کار خانوادگی نیز توجه داشت. چالش‌هایی که می‌توانند به تهدیدی بزرگ در مسیر موفقیت کسب و کار تبدیل شوند.
در ادامه به بررسی مهم‌ترین چالش های کسب و کار خانوادگی خواهیم پرداخت.
چالش های کسب و کار خانوادگی
تعارضات بین اعضای خانواده
تعارضات و اختلاف نظر میان افراد خانواده یکی از چالش های رایج در کسب و کارهای خانوادگی است. این چالش ممکن است بدلایل متفاوتی بوجود آید. از جمله تفاوت‌های میان نسل‌ها، اختلاف نظر در روش‌های مدیریتی و حتی رقابت‌های شخصی میان اعضای خانواده که هر یک می‌تواند باعث نابودی کسب و کار گردد.
مثال ساده‌ای از این موضوع، تمایل اعضای جوان‌تر خانواده به نوآوری و ایجاد تحول در ساختار اجرایی و مدیریتی است؛ این درحالی است که نسل‌های قبل معمولا تمایل به ادامه روند‌های پیشین دارند. این موضوع می‌تواند به شدت به کارایی و روند پیشرفت کسب و کار آسیب بزند.
عدم تفکیک نقش ها و مسئولیت ها
صاحبان کسب و کارهای خانوادگی گاهی ساختار اجرایی، نقش و مسئولیت‌ها را به درستی مشخص نمی‌کنند. این یک خطای مدیریتی است. اگر مسئولیت‌های افراد در امور اجرایی کسب و کار بخوبی تعریف و تبیین نگردد، سردرگمی افراد را بدنبال دارد. این امر به شدت کارایی افراد را کاهش داده و میان اعضای خانواده تنش ایجاد می‌کند.
همچنین عدم تفکیک نقش‌ها ممکن است افراد را دچار تلقی اشتباه از جایگاه خود کند؛ موضوعی که می‌تواند حس عدم توجه به توانایی‌ها یا انتظار بیش از حد را بوجود آورد.
در نهایت عدم شفافیت در وظایف هر شخص، کاهش بهره‌وری و در نتیجه عدم رشد و یا حتی افت جایگاه کسب و کار در حوزه فعالیتش را به دنبال خواهد داشت.
جانشینی پروری و انتقال نسل
یکی از مهم‌ترین چالش های کسب و کار خانوادگی موضوع تعیین جانشین در نسل بعد است. بسیاری از کسب و کارها بدلیل عدم اقدام به موقع برای تعیین جانشین، ناپایداری‌های مختلفی را در زمان انتقال نسل تجربه کرده‌اند. حتی موارد متعددی وجود دارد که در مرحله انتقال نسل، به کلی دچارفروپاشی شده و از بین رفته‌اند.
عدم برنامه‌ریزی مناسب و بدون ابهام در خصوص جانشینی، بحران‌های جدی در امور کسب و کار را بوجود می‌آورد.
تداخل عواطف شخصی با تصمیمات تجاری
این یک چالش جدی در کسب و کار خانوادگی است. تفکیک نکردن عواطف شخصی و مسائل مربوط به کسب و کار، و تصمیم‌گیری تحت تاثیر این عواطف و روابط خانوادگی، تصمیمات غیرمنطقی و نامناسب را بدنبال دارد؛ چنین تصمیماتی می‌تواند به قیمت زیان شرکت در موارد مختلف تمام شود.
به عنوان مثال، ممکن است تحت تاثیر روابط خاص با برخی افراد خانواده (یا حتی افرادی خارج از دایره خانواده)، فرصت‌های شغلی موجود در کسب و کار در اختیار افرادی قرار گیرد که شایستگی کافی ندارند. نکته‌ای که علاوه بر ضایع کردن منابع شرکت، ممکن است در روند فعالیت‌های شرکت اختلال ایجاد کند.
تعارض منافع میان کار و خانواده
حفظ تعادل میان جایگاه فرد در کسب و کار و در خانواده یکی از موضوعات حیاتی و چالش های جدی کسب و کار خانوادگی است. این عدم تعادل ممکن است کاهش رضایت شخصی و انگیزه افراد را در میان اعضای خانواده به همراه داشته باشد. اگر به عنوان یک فرد، نتوانید میان وظایف کاری و زندگی شخصی‌تان تعادل برقرار کنید، فشارهای مختلف کاری و شخصی افزایش و در نتیجه کیفیت زندگی کاهش خواهد یافت.
عدم وجود چشم انداز بیرونی
یکی از مشکلات جدی در کسب و کارهای خانوادگی، عدم وجود چشم انداز صحیح و مطالعه شرکت از زوایای مختلف است. افراد یک خانواده غالبا ساختار و نگاه نزدیکی نسبت به کسب و کار خود دارند. این امر می‌تواند خطای شناختی جدی برای موقعیت کسب و کار ایجاد کند.
برای اینکه تنها از نگاه خودتان موضوعات رو نبینید، لازم است دیدگاه‌هایی خارج از فضای غالب شرکت را نیز دریافت کنید. در این صورت است که می‌توانید دید مناسبی نسبت به موقعیت کسب و کار خود بدست آورید.
شفافیت مالی
مهم‌ترین موضوعی که می‌تواند در یک کسب و کار خانوادگی خلل ایجاد کند، عدم شفافیت در امور مالی شرکت است. این مسئله می‌تواند اعضای شرکت را دچار سوءتفاهم و اختلاف کند. این چالش به ویژه در کسب و کارهای خانوادگی که امور شخصی و کاری در آن به شدت در هم تنیده است، بسیار مخرب خواهد بود. عدم شفافیت مالی می‌تواند مشکلات جدی و بی‌اعتمادی را در میان اعضای خانواده بوجود آورد.
راهکارهای مقابله با چالش‌های کسب و کار خانوادگی
ایجاد سیستم‌های مدیریتی شفاف
استفاده از یک سیستم دقیق و شفاف مدیریت کسب و کار و تعیین نقش‌ها و مسئولیت‌ها برای هر عضو فعال در کسب و کار خانوادگی‌تان، می‌تواند به کاهش تعارضات و بهبود کارایی اعضای شرکت کمک شایانی کند. طراحی یک ساختار سازمانی دقیق و روشن یک امر ضروری برای جلوگیری از بروز تداخل در وظایف است. می‌توانید از دانش مشاوران حرفه‌ای کسب و کار برای تدوین این ساختار بهره بگیرید.
برنامه ریزی برای جانشینی
برای حل این چالش در کسب و کارهای خانوادگی، باید از همان ابتدا یک برنامه مدون و دقیق برای انتقال قدرت و مسئولیت به نسل‌های بعدی طراحی کنید. این برنامه‌ریزی به معنای ایجاد فرآیند آموزش و آماده‌سازی نسل بعدی برای حضور در رأس امور یک کسب و کار است. تعیین متریک‌های شفاف و مشخص برای انتخاب جانشین و آموزش مهارت‌های مدیریتی کمک می‌کند تا این فرآیند به خوبی صورت بگیرد.
تفکیک مسائل خانوادگی و تجاری
باید خطوط و چهارچوب‌های میان تصمیمات کسب و کار و مسائل مربوط به خانواده به شکل واضح مشخص گردد. این مسئله کمک می‌کند تا از تاثیر مخرب و منفی روابط خانوادگی بر امور کسب و کار جلوگیری کنید و تصمیم‌گیری‌ها را بر اساس اصول مدیریتی و منطقی انجام دهید. برگزاری جلسات منظم برای تصمیم‌گیری‌ها و مستندسازی تمامی مراحل اتخاذ یک تصمیم به ایجاد یک چهارچوب صحیح و تفکیک موضوع خانواده و کسب و کار کمک می‌کند.
ارتقای مهارت های حل تعارض
کسب مهارت حل مسئله و اصول مذاکره امر مهمی در کسب و کارهای خانوادگی است. این موضوع کمک می‌کند تا تعارضات و اختلاف نظرها، بدون تنش و در فضایی منطقی حل و به نتیجه مشخص برسد. این مهارت‌ها نقش مهمی در جلوگیری از بروز مشکل در روابط کاری و خانوادگی ایفا می‌کند. دوره‌ها و کارگاه‌های مختلف در جهت یادگیری این مهارت‌ها می‌تواند به بهبود فضای کسب و کار خانوادگی شما کمک کند.
حفظ تعادل بین کار و زندگی شخصی
معمولا ایجاد توازن میان زندگی کاری و شخصی در این موارد چندان ساده نیست، اما ایجاد این توازن و تعادل منجر به افزایش رضایت و احساسات مثبت میان اعضای خانواده می‌شود. بعنوان مثال تعیین زمان مشخص برای کار و استراحت و ایجاد خطوط واضح میان وظایف کاری و خانوادگی به شما در حفظ این تعادل کمک می‌کند. توجه به این موارد تاثیر زیادی در استحکام روابط خواهد داشت.
استخدام مشاوران حرفه‌ای
استفاده از تخصص مشاوران در زمینه‌های مختلف مدیریتی و مالی در جلوگیری از بروز مشکلات موثر است. نکته مثبت حضور مشاوران حرفه‌ای، کمک به اتخاذ تصمیمات بی‌طرفانه، منطبق با اهداف و در جهت پیشرفت شرکت است. همچنین مشاوران کسب و کارهای خانوادگی می‌توانند به خانواده کمک کنند تا تصمیمات استراتژیک بهتری برای کسب و کار خود بگیرند.
جمع بندی
چالش های کسب و کار خانوادگی می‌توانند به شکل جدی بر بهره‌وری و پایداری کسب و کارها اثر بگذارند. اما ایجاد سیستم‌های مدیریتی دقیق و شفاف، برنامه‌ریزی و حرکت در مسیر جانشین پروری و ایجاد چهارچوب‌های مشخص در جهت تفکیک فضای خانواده و کسب و کار، به شما کمک می‌کند تا بر این چالش‌ها و پیچیدگی‌ها غلبه کرده و شرکت را در مسیر درست پیش ببرید. توجه به جزئیات مختلف در هر یک از مباحث مطرح شده، بستر را برای ایجاد یک محیط کاری سالم و پویا فراهم می‌کند که در آن تمامی اعضای خانواده به شکلی سازنده همکاری و در جهت اهداف کلان کسب و کار حرکت می‌کنند.
