کسب و کار خانوادگی یکی از انواع مختلف کسب و کار با ویژگی‌های منحصربه‌فرد است. احتمالا شما هم نام آن را شنیده‌اید، اما شاید آنطور که باید در خصوص ویژگی‌های آن آگاه نباشید. مفهوم کسب و کار خانوادگی در واقع تلاقی دو مفهوم بزرگ‌تر، یعنی کسب و کار و خانواده است. همین ترکیب مهم است که شناخت و درک عمیق این نوع کسب و کار را تا حدی پیچیده می‌کند. برای درک این پیچیدگی‌ها باید بدانیم کسب و کار خانوادگی چیست ؟ چه تعریفی دارد؟ و مزایا و معایب آن کدامند؟
مسیر آشناییمان را با تعریف کسب و کار خانوادگی شروع می‌کنیم.
تعریف کسب و کار خانوادگی
کسب و کار خانوادگی به نوعی از کسب و کار می‌گویند که مالکیت و مدیریت آن بر عهده اعضای یک خانواده است. این نوع کسب و کار در ابعاد مختلفی وجود دارد و می‌تواند طیف گسترده‌ای از کسب و کارها، از فروشگاه‌های کوچک گرفته تا شرکت‌های بزرگ و بین‌المللی را در بر بگیرند. همچنین نمونه‌های بسیاری از شرکت های خانوادگی موفق وجود دارد که سال‌هاست در عرصه بین‌المللی فعالیت می‌کنند.
ویژگی مهم شرکت‌های خانوادگی مشارکت و حضور فعال اعضای خانواده در اداره امور شرکت است. نکته‌ای که می‌تواند مفید و یا آسیب‌زا باشد.
آمارهای مختلفی در خصوص سهم کسب و کار های خانوادگی در مقایسه با کسب و کارهای موجود در جهان وجود دارد. با توجه به آمارهای موجود، می‌توان گفت چیزی بین ۷۰ تا ۸۰ درصد از کسب و کار های جهان، خانوادگی هستند.
بیش از یک سوم از شرکت‌های موجود در فهرست Fortune 500 نیز به صورت خانوادگی شکل گرفته‌اند.
مفهوم خانواده و اهمیت آن در کسب و کار خانوادگی
خانواده به عنوان کوچک‌ترین واحد اجتماعی، نقش بسیار پررنگی در شکل‌گیری فرهنگ‌ها و جوامع ایفا می‌کند. در واقع خانواده‌ها با انتقال ارزش‌های موجود، شیوه تفکر، سبک زندگی، اعتقادات و بسیاری دیگر از ویژگی‌های فردی و اجتماعی به فرزندان و نسل‌های بعد، چهارچوب اخلاقی افراد را شکل می‌دهند. این نکته در یک شرکت خانوادگی موجب ایجاد یکپارچگی و همبستگی در فضای کار می‌شود.
وجود ارتباطات نزدیک و روابط عمیق در میان اعضای خانواده در یک کسب و کار خانوادگی، می‌تواند یکپارچگی و سازگاری اعضا را در جهت پیشبرد امور به همراه داشته باشد. این امر می‌تواند کیفیت و سرعت تصمیم‌گیری‌ها را افزایش دهد و تعهد و وفاداری بیشتر اعضا به کسب و کار را نیز به همراه داشته باشد.
همچنین حمایت اعضا از یکدیگر در شرایط پیچیده و بحرانی، دیگر مزیتی است که در شرکت‌های خانوادگی وجود دارد. مساله‌ای که به پایداری و ثبات بیشتر کسب و کار کمک می‌کند.
مزایای کسب و کار خانوادگی
حضور اعضای یک خانواده در کسب و کار خودشان، نکات مثبتی را به ارمغان می‌آورد. نکاتی که می‌تواند به پیشرفت کسب و کار کمک کند.
- تعهد و وفاداری بالا
تعهد بالا به موفقیت کسب و کار در اعضای یک شرکت خانوادگی بالاتر است. این تعهد به موفقیت، موجب عملکرد بهتر در مسیر رشد و پایداری شرکت می‌شود. - فرهنگ و ارزش‌های مشترک
وجود فرهنگ و ارزش‌های مشترک در خانواده نیز دیگر مزیت کسب و کار های خانوادگی است. این امر محیط کاری همسو و متحد را بوجود می‌آورد. این امر تاثیر بسیاری در تصمیم‌گیری‌های استراتژیک خواهد داشت. - تصمیم‌گیری سریع‌تر
وجود روابط خانوادگی و به تبع آن اعتماد میان اعضای تصمیم‌گیرنده، موجب تسریع فرآیند تصمیم‌گیری می‌شود. نکته‌ای که به چابک بودن سازمان کمک می‌کند. - انعطاف‌پذیری بالا
همانطور که اشاره شد، تصمیم‌گیری‌های سریع، چابکی سازمان را بدنبال دارد. در واقع مالکیت متمرکز و طراحی ساختار مناسب سازمانی در یک شرکت خانوادگی، کمک می‌کند سازمان بتواند به تغییرات بازار و شرایط مختلف اقتصادی به سرعت پاسخ دهد. - پایداری و تداوم
یکی دیگر از مزایای کسب و کار خانوادگی پایداری آن در طول سال‌هاست. این کسب و کار ها معمولا از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شوند و هر نسل تلاش می‌کند اعتبار خانوادگی را ارتقاء دهد.
معایب کسب و کار خانوادگی
- مشکلات خانوادگی
یکی از بزرگترین چالش های کسب و کارهای خانوادگی، مشکلات و اختلافات خانوادگی است که می‌تواند به محیط کاری منتقل شود و تأثیر منفی بر عملکرد کسب و کار بگذارد. - عدم تنوع در ایده‌ها و نظرات
به دلیل تصمیم‌گیری‌هایی که عمدتاً توسط اعضای خانواده انجام میگیرد، ممکن است تنوع کمتری در ایده‌ها و نظرات وجود داشته باشد که می‌تواند به کاهش نوآوری و خلاقیت منجر شود. - مشکلات جانشینی
یکی از چالش‌های اصلی کسب و کارهای خانوادگی، برنامه‌ریزی برای انتقال مدیریت و مالکیت به نسل‌های بعدی است. نبود برنامه‌ریزی مناسب می‌تواند به مشکلات جدی در زمان انتقال منجر شود. - محدودیت در جذب نیروی انسانی متخصص
کسب و کارهای خانوادگی ممکن است ترجیح دهند فقط اعضای خانواده را در مناصب مدیریتی قرار دهند، که این موضوع می‌تواند به محدودیت در جذب نیروی انسانی متخصص و با تجربه منجر شود. - پتانسیل بالا برای تعارض منافع
در کسب و کارهای خانوادگی، تفکیک بین مسائل شخصی و مسائل کاری ممکن است دشوار باشد که می‌تواند به تعارض منافع منجر شود و بر عملکرد کلی کسب و کار تأثیر منفی بگذارد.
برخی از مهمترین شرکت های خانوادگی در جهان
در واقع بسیاری از شرکت‌های فعال در سراسر دنیا به صورت خانوادگی به فعالیت خود ادامه می‌دهند. این کسب و کار های خانوادگی در زمینه‌های مختلف مشغول به فعالیت هستند و هر یک به موفقیت‌های بزرگی دست یافته‌اند. در ادامه برخی از کسب و کارهای خانوادگی نام‌آشنا در سراسر جهان را معرفی می‌کنیم.
والمارت (Walmart)
فروشگاه‌های زنجیره‌ای والمارت بزرگترین خرده‌فروشی در جهان است که سم والتون آن را بنیان‌گذاری کرد. این شرکت اکنون توسط نسل‌های بعدی در خانواده والتون مدیریت می‌شود. والمارت یکی از بزرگترین کمپانی های خانوادگی در جهان به شمار می‌آید و بیش از ۲.۳ میلیون نفر در سراسر جهان در فروشگاه‌های والمارت مشغول فعالیت هستند.
بکتل (Bechtel)
شرکت خانوادگی بکتل یکی شرکت ساختمانی و مهندسی بزرگ است که در آمریکا شروع به فعالیت کرد. این شرکت توسط وارن ای بکتل و در سال ۱۸۹۸ در آمریکا تاسیس شد و همچنان تحت مدیریت خانواده بکتل به فعالیت خود ادامه می‌دهد. شرکت بکتل در پروژه‌های مهندسی و ساختمانی بزرگ در سراسر جهان مشغول به فعالیت است.
فورد (Ford Motor Company)
شرکت معروف خودروسازی فورد در سال ۱۹۰۳ توسط هنری فورد تاسیس شد. خانواده فورد همچنان در مدیریت و مالکیت این شرکت خودروسازی حضور دارند. این شرکت یکی از پیشگامان و بزرگترین خودروسازان جهان است و نقش مهمی در پیشرفت صنعت خودروسازی ایفا می‌کند.
هرمس (Hermès)
شرکت هرمس نیز یکی از کسب و کار های خانوادگی بزرگ بشمار می‌آید که در سال ۱۸۳۷ و توسط تیری هرمس شروع به فعالیت کرد. هرمس یک برند لوکس فرانسوی محسوب می‌شود که به تولید کالاهای چرمی، اکسسوری‌ها، عطر و پوشاک شهرت دارد. مالکیت برند هرمس همچنان در اختیار خانواده هرمس است و تحت مدیریت نسل‌های بعدی این خانواده قرار دارد. هرمس یکی از معتبرترین برند‌های لوکس در جهان بشمار می‌آید.
رویترز (Thomson Reuters)
شرکت معتبر رسانه‌ای و اطلاعاتی رویترز که یکی از بزرگترین فعالین رسانه‌ای در جهان است، یک کسب و کار خانوادگی است. این شرکت در سال ۱۸۵۱ توسط پل رویتر تاسیس شد. مالکیت رویترز در حال حاضر در اختیار خانواده تامسون است که در دهه ۲۰۰۰ آن را خریداری کرد. رویترز اکنون بعنوان زیرمجموعه تامسون رویترز به فعالیت ادامه می‌دهد.
جمع بندی
کسب و کارهای خانوادگی با توجه به وجود تعهد و وفاداری بالا میان اعضا، فرهنگ و ارزش‌های مشترک و هماهنگی و انعطاف بالا، می‌توانند موفقت‌های چشم‌گیری بدست آورند. بنابراین ایجاد یک شرکت خانوادگی یکی از روش‌‌های موثر برای ایجاد یک کسب و کار موفق است. اما با این وجود مشکلاتی از جمله مشکلات خانوادگی، خطراتی از جمله بهره‌مندی از ایده‌های نو و افراد جدید در سازمان، مشکلات جانشینی و تعارضاتی از این دست، می‌تواند مشکلاتی را در مدیریت این نوع از کسب و کارها به دنبال داشته باشد.
با توجه به طیف گسترده‌ی چالش های کسب و کار خانوادگی و امکان بوجود آمدن مشکلات مختلف در صورت عدم توجه به مفهوم کسب و کار خانوادگی و همچنین خانواده، کسب دانش مدیریت، بدست آوردن داده‌های تخصصی و ساختار سازمانی صحیح، برای موفقیت در پیشبرد اهداف آن ضرورت دارد. همچنین در این راستا تعیین استراتژی سازمان، برنامه‌ریزی اجرایی دقیق، مدیریت مناسب و آگاهی و دانش کافی از دو مفهوم خانواده و کسب و کار نقش کلیدی ایفا می‌کنند. با فهم عمیق و شناسایی فصل مشترک این دو مفهوم و سازماندهی صحیح کسب و کار با توجه به اهداف استراتژیک، می‌توان یک کسب و کار خانوادگی موفق ایجاد کرد که نسل به نسل به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
